هارمونیکا- سازدهنی
هارمونیکا (سازدهنی)، سازی بادی و بدون زبانه (قمیش) است که در سراسر کشور های جهان و در ژانرهای مختلف موسیقی (به ویژه در سبک بلوز، موسیقی محلی آمریکا ، موسیقی جاز،کانتری، و راک اند رول) نواخته می شود.انواع مختلفی از هارمونیکا (سازدهنی) از جمله هارمونیکا دیاتونیکهارمونیکا کروماتیک ،هارمونیکا ترمولو ، هارمونیکا اکتاو، هارمونیکا کورد هارمونیکا اسلاید ، هارمونیکا ارکسترال ،هارمونیکا باس و هارمونیکا با زبانه ی مضاعف ، وجود دارد
تاریخچه ی سازدهنی: چيـن اولين كشوري است كه مي توان آن را مبـدع سازدهني دانست. در 3000 سال قبل از ميلاد در چين زمان حكومت امپراطوري نين كاوا سازي با زبانه هاي چوبي وجود داشت كه از نظر ساختمان و نوع صدا دهي بسيارشبيه به سازدهني امروزي بود.
اما ريشـه سازدهـني هاي امروز را بايـد در اروپا و خصوصـأ در آلمان جستجو كرد . در قرن 17 ميـلادي براي كوك كردن صـدا ارگ كليسـا از وسيله اي استـفاده مي شد با تيغه هاي فـلزي كــه با دميدن درسوراخـهاي آن فركانس ثابتي توليد مي شد. اين وسيـله مشـابه دياپازون و بسيار بزرگ تر از سازدهني های امروزي بود.
در حقيقت پدرآكاردئون ، ملوديكا و سازدهني محسوب مي شود .
هارمونيكا در سال 1818 توسط كريستين فردريك بوشمان 16 ساله اختراع و درسال1821 به عنوان سازدر برلين به ثبت رسيد.
سازدهنی بوشمان بوسيله دميـدن در تيغـه هاي فـولادي به صدا درمي آمد وشامل يکسری زبانه از جنس فولادي بود که به طور افقی چيده شده بودنـد و فقط نتـ هـا با فوت كردن به صـدا در مي آمدنـد . نتـها در سـازدهنی بوشـمـان به صـورت كروماتيك و پشت سر هم قرار داشتند . در سال هزار و هشتصد و بيست وشش ميلادی شخصی بنام ژوزف ريختر اسازدهنی بوشمان را با اضافه کردن رديف دوم زبانه بالای اولين رديف ولی در جهت مخالف آن كامل نمود با ابداع ريختر تيغه هاي رديف پائين درهنگام که فوت كردن و تيغه هاي بالا هنگامی که هوا به داخل مكش مي شد به صدا در می آمد.
در سال 1857 يك ساعت ساز آلماني به نام ماتيوس هوهـنر شروع به توليد وساخت سازدهني به صورت حرفه اي نمود. او در آشـپزخانه منـزل خود به كمك همـسر و يك كارگـر توانست سالي 650 ساز دهني توليد كند و در سال 1924 كارخانه هوهنر توليد سازدهني كروماتيك را آغازنمود.همانطوركه سازدهني دراروپا جاي خود را دراركسترهاي بزرگ كلاسيك باز مي كرد وآهنگسازان بيشتـر به قابليت ها وتأثير صداي دلنشين اين سـاز، پي مي بردنـد، در آمريكا نيز سازدهني خصوصأ در سبكهاي جز، بلوز، كانتري، فولك و راك مورد استفاده قرار گرفت. به طوري كه در سال 1930 بيش از دو هزار اركستر سازدهنيتأسيس شده بود . در نهايت در26 دسامبر سال 1965 سازدهني توسط شيرا ولي فضا نورد ، پاي را از كره زمين نيز فراتر نهاد.
این نوع سازدهنی قابلیت اجرای تمام گام های کروماتیک را دارد. ساز دهنی کروماتیک در انتهای خود یک دکمه دارد که به هنگام فشردن تیغه ی فلزی درونی را مانند یک کشو حرکت می دهد و تمام تن ها (صدا ها) ی سازدهنی را نیم پرده بالا می برد. ژان توتس تیلماتز؛ یکی از بزرگترین نوازندگان این ساز بهسبک جز است و سبک او، تحولی در نوازندگی این ساز ایجاد کرد.
سازدهنی دیاتونیک همانطور که از نامش پیداست، گام های دیاتنونیک را اجرا می کند.معمولاً دارای ده یا دوازده سوراخ است و هر سوراخ آن با دَمش و مکش نواخته می شود. برخلاف سازدهنی کروماتیک کلیدی در کنار سازدهنی برای اجرای نیم پرده ها وجود ندارد. با این نوع ساز دهنی تنها می توان نت های اصلی را اجرا کرد. و برای نواختن سایر نتهایی که در گام مربوط وجود ندارند از تکنیک های خاص زبان، حنجره و لب استفاده می شود. در موسیقی راک، فولک، کانتری و وسترن و بخصوص در موسیقی بلوز استفاده می شود.
سازدهنی ترومولوابتدایی ترین نوع سازدهنی می باشد که دارای اندازه های گوناگون است. متداول ترین سازدهنی ترومولو دارای 24 سوراخ است و وسعت صوتی حدود 3 اکتاو دارد. در این سازدهنی سوراخ های فرد با دمیدن و سوراخهای زوج با مکش هوا به صدا در می آیند این سازدهنی دارای 24 قسمت عمودی است و هـر قسمت توسط یـک تیغه افـقی به دو کانال بالا و پایین تقسیم می شود .هر کـدام از کانال های ردیف بالا ، با کانال زیرین خود یک نت واحد را تولید می کنند. در ساخت این نوع سازدهـنی با تغییر اندک در مقدار ماده بـکار رفته در تیغه عمودی ، در هر نـت تفاوتی جزئی بین زیر و بـمی آن دو تیغه وجـود دارد که به طور جداگانــه برای گوش محسوس نیست . این تفاوت ناچیز باعث می شود که وقتی هر دو تیغه به صدا در می آیند ،صدایی مواج تولید شود . به همین علت این نوع سازدهنی را ترمولو نامیده اند که در زبان ایتالیایی به معنی لرزاندن می باشد.سازدهنی ترمولو معمولا در هر اکتاو نت های مربوط به گام ماژور دیاتونیک را دارد و از این رو بسیار مناسب نواختن آهنگهای سبک می باشد.
این سازدهنی در درجه اول برای استفاده در گروه نوازی طراحی شده است.
هشت نوع از این نوع سازدهنی ها وجود دارد.رایج تریناین سازدهنی ها، هورن هارمونیکاست که در آسیای شرقی رواج دارد.این سازدهنی ها متشکل از یک شانه ی بزرگ واحد است که تنها با دمیدن دربالا و پایین سوراخ های تیغه به صدا در می آید.
این گونه سازدهنی تا 48 آکورد( شامل آکوردهای ماژور، مینور، کاسته، افزوده و آکوردهای سِوِن-هفت-) را برای آنسامبل می نوازد.سازدهنی کورد، درشکل و اندازه های متفاوتی ساخته می شود . بعضی سازدهنی ها بسیار بزرگ تا حدی که با واحد طول "فوت" اندازه گذاری می شوند. بعضی شمایلی مانند کروماتیک دارند. هر سوراخ صوتی دارای دو تیغه است که با فاصله ی یک اکتاو نسبت به هم، تعبیه شده است.این سازدهنی برای چهار دسته نت طراحی شده است.هردمش و مکشی یک آکورد متفاوت است. سازدهنی کورد، کاربرد ساز دهنی باس را نیز دارد و به عنوان بک گراند صدای دیگر سازها است .از دیگر گونه های سازدهنی کورد می توان به کوردومونیکا Chordomonica ( که کاربردش شبیه سازدهنی کروماتیک است) و سازدهنی کورد کوچک junior chord harmonica (که دارای 6 آکورد است) اشاره کرد. The Suzuki SSCH-56 ، ادغامی ست ازکورد هارمونیکا (شامل 48 آکورد) و کروماتیک هارمونیکا (شامل 14 سوراخ).سه سوراخ اول آکوردهای ماژور را با دَمِش و مکش_ چه با استفاده از دکمه ی کروماتیک کننده چه بی استفاده از آن_اجرا می کند.سوراخ های2،3و 4 آکوردهای کاسته، سوراخ های 3،4و5 آکوردهای مینور،سوراخ های 4،5و6 آکوردهای افزوده را برای 16 آکورد،اجرا می کنند.این الگو از سوراخ 5 و9 به همین منوال برای 48 آکورد تکرار خواهد شد.