استاد ابوالحسن خان صبا چهره ای است که به عنوان استادی چند بعدی در موسیقی سرزمین ما شناخته می شود که نه تنها نوازنده ای بی نظیر بود و چندین ساز را با استادی و زیبایی می نواخت ؛ بلکه آهنگسازی برجسته نیز به شمار می رفت و از همه مهمتر آموزگاری صبور و عاشق بود .

شاگردی میرزا عبدالله و درویش خان

ابوالحسن صبا به سال 1281 خورشیدی در خاندانی اهل دانش و هنر به دنیا آمد. پدرش ابوالقاسم خان صبا ( کمال السلطنه ) نوه میرزا محمود خان صبا      ( ملک الشعرا ) بود . مردی شیفته شعر و ادب و هنر که سه تار هم می زد و دوستی بسیار نزدیکی با بزرگان فرهنگ و هنر زمان از جمله « میرزا عبدالله » و « درویش خان » داشت و هم او بود که درویش خان را از بلائی عظیم نجات داد و نگذاشت انگشتانش به وسیله « شعاع السلطنه » پسر مظفرالدین شاه قاجار که حاکم وقت فارس بود قطع شود .

صبا در میان موسیقیدانان و نوازندگان اواخر قرن سیزدهم و نیمه اول قرن چهاردهم خورشیدی شاید از نادر کسانی باشد که خانواده اش نه تنها با فراگیری موسیقی به وسیله او مخالف نبودند ، بلکه او را تشویق به این کار نیز می کردند . بسیار کوچک بود که در کنار پدر و یکی از دوستان عمه اش که             « ربابه خانم » نام داشت و ضرب گیر و تصنیف خوان ماهری بود ، با موسیقی انس گرفت . کمال السلطنه که عشق و استعداد فرزندش را مشاهده کرد او را به میرزا عبدالله سپرد که آموزش سه تار ببیند و ابوالحسن پس از چندی ، نواختن این ساز را در محضر درویش خان تکمیل کرد .

در مدرسه کلنل وزیری

زمستان سال 1302 خورشیدی « کلنل علینقی خان وزیری » که به تازگی از اروپا بازگشته بود « مدرسه عالی موسیقی » را در خیابان منوچهری تهران راه انداخت و ابوالحسن صبا که در آن هنگام 21 ساله بود ، برای تکمیل آموخته های خود در این مدرسه ثبت نام کرد و چون در مدتی بسیار کوتاه روش جدید و علمی ویلن زدن را از استاد یاد گرفته بود ، به زودی به عنوان خلیفه کلاس انتخاب شد و در تعلیم شاگردان دیگر ، کلنل را یاری می کرد و اولین کسی بود که به عضویت ارکستر مدرسه درآمد .

صبا در رادیو

سال 1319 که رادیو تهران افتتاح شد ، ابوالحسن صبا یکی از اولین هنرمندانی بود که به همکاری با این دستگاه نوبنیاد دعوت شد و به قولی اولین نوازنده ای بود که صدای سازش از رادیو به گوش مردم ایران رسید .

حضور صبا در رادیو تا پایان زندگی او ادامه داشت و از جمله در سال 1333 که « شورای عالی موسیقی » برای اصلاح برنامه های موسیقی رادیو تشکیل شد ، صبا نیز به عضویت آن درآمد .

آثار صبا

آثار صبا را می توان به سه گروه تقسیم کرد : گروه اول اجراهای سازی هستند که بیشتر با ویلن و کمتر با سه تار و سنتور اجرا شده اند . گروه دوم یافته ها و ساخته های صبا که عبارتند از چهار مضرابها ، پیش درآمدها و قطعات پراکنده و گروه سوم آثار نظری او که به صورت کتاب یا جزوه تالیف شده و

یا در بخشی از نوشته های دیگران به نام او آمده است . از تالیفات مستقل صبا می توان به « کتاب ویلن » در سه جلد برای دوره های مختلف نوازندگی ،    « کتاب سنتور » در چهار جلد و دوره اول « کتاب تار و سه تار » که پس از مرگ او منتشر شد اشاره کرد . در کنار این کتاب ها ، چهار مضراب سه گاه و آهنگ « ای وطن » که صبا آن را در دوره نهضت ملی کردن صنعت نفت ساخته و هر دو در کتاب ویلن استاد علینقی وزیری به چاپ رسیده است ،          « رنگ بیات ترک » ، « نوید بهار» ، « آهنگی در سل کوچک » و مقدمه « زرد ملیجه » نیز به ترتیب در کتاب 25 قطعه ضربی و کتاب های ویلن و تار و سه تار هنرستان موسیقی ملی به چاپ رسیده اند .