موسیقی ما - چندی پیش از سوی دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اطلاعیه‌ای با موضوع لزوم اخذ مجوز برای پخش تک‌آهنگ‌ها و آثار موسیقایی در فضای مجازی منتشر شد. این اطلاعیه باعث شد تا بار دیگر در فضای مجازی بحث‌های گوناگونی میان مخاطبان ایجاد شود و هنرمندان هم با چند سوال مواجه شوند. از جمله اینکه آیا هنرمندانی که کنسرت برگزار می‌کنند هم نیاز به مجوز دارند؟ هنرمندان شهرستانی برای اخذ مجوز چه روندی را باید طی کنند؟ هنرمندانی که آثار خود را از طریق کانال تلگرام‌شان منتشر می‌کنند، چه وضعیتی خواهند داشت؟ برای پاسخ به این سوالات و بررسی نکات دیگر مربوط به روند صدور مجوز برای تک‌آهنگ‌ها و آلبوم‌های موسیقی، گفتگویی با «فرزاد طالبی» (مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی) انجام دادیم. توضیح تفصیلی او را در ادامه می‌خوانید که شاید سؤال بسیاری از شما باشد:
با توجه به اطلاعیه جدید دفتر موسیقی مبنی بر لزوم اخذ مجوز برای تک‌آهنگ‌ها و نگرانی برخی هنرمندان در خصوص طولانی بودن روند اخذ مجوز آثار، لطفاً بفرمایید که پروسه صدور مجوز برای تک‌آهنگ‌ها نهایتاً چند روز زمان می‌برد؟
ما طی یک سال اخیر دو کار را انجام داده‌ایم. اول اینکه برای شورای شعر، سامانه‌ای طراحی شد که از طریق آن و به صورت اینترنتی، اشعار ارسال و سپس بررسی و تأیید می‌شود. دوم اینکه برای آلبوم‌ها نیز سامانه‌ای طراحی و به اجرا در آمده است. همه این اتفاقات برای تسریع در روند کارها بوده است. با این حال، زمان دقیقی برای این امر نمی‌توان تعیین کرد؛ چون مثلاً امکان دارد شعری نیاز به اصلاح داشته باشد. در بخش موسیقی هم امکان چنین اصلاحیه‌ای وجود دارد. اما اگر شعر و موسیقی در شوراهای مربوطه تأیید شود، عمدتاً روند صدور مجوز برای تک‌آهنگ بیش از دو هفته طول نمی‌کشد.
- با توجه به تولیدات زیاد در بخش تک‌آهنگ در مقایسه با آلبوم و سایر موارد، پیش‌بینی می‌شود که حجم زیادی از تک‌آهنگ‌ها برای دفتر موسیقی وزارت ارشاد ارسال شود. این موضوع، مشکلی در روند کاری دفتر موسیقی ایجاد نخواهد کرد؟ روند کار به چه صورت خواهد بود؟
باز هم تفاوتی نخواهد داشت؛ چون شورای شعر، سامانه دارد و همچنین به جای یک روز، در روزهای شنبه و یکشنبه هر هفته، جلسه این شورا تشکیل می‌شود. این شورا آمادگی بررسی هر تعداد اثر را دارد. در ادامه روند هم کار وارد شورای موسیقی می‌شود و اگر در این مرحله تأیید شود، مجوز صادر خواهد شد. به طور کلی دفتر موسیقی آمادگی پذیرش حجم زیادی از کارهای ارسالی را با توجه به سامانه‌های موجود دارد تا پاسخ‌دهی با سرعت مناسب انجام شود و در این زمینه نگرانی نداریم.
- از این جهت به حجم زیاد آثار اشاره کردم که در برخی مقاطع زمانی، مثل اسفندماه، آثار متعددی منتشر می‌شود و مواردی بوده که برخی خواننده‌ها به دلیل طولانی‌شدن روند صدور مجوز، قید این کار را زده‌اند و کار خود را بدون مجوز در فضای مجازی منتشر کرده‌اند.
البته تعطیلات رسمی برای شوراهای ما هم هست و ممکن است تعطیلات در روند کار تأثیر بگذارد؛ هرچند در زمانی که من مسئولیت دفتر موسیقی را بر عهده گرفتم، آلبوم‌هایی وجود داشت که چند ماه و حتی چند سال از ورودشان به دفتر گذشته بود و تعیین‌تکلیف نشده بود. اکنون کارهای شورای موسیقی و شعر به‌روز است.
- در همین زمینه، اگر قطعه‌ای مجوز اجرای صحنه‌ای داشته باشد، باز هم برای انتشار آن در فضای مجازی باید مجوز گرفته شود؟
اگر آهنگی در کنسرت دارای مجوز اجرا شده باشد، حتماً برای آن در قالب آلبوم یا تک‌آهنگ مجوزی صادر شده و می‌تواند در فضای مجازی هم منتشر شود.
- پیش‌تر گویا قانونی وجود داشت که خواننده‌ها یا گروه‌های موسیقی فقط می‌توانند در سال برای سه تک‌آهنگ اقدام کنند و مجوز بگیرند. این قانون کماکان پابرجا است؟
اصلاً چنین قانونی وجود ندارد.
- این موضوع در زمان مدیرکلی آقای ارجمند رسماً اعلام شده بود.
به نظرم اگر چنین چیزی وجود داشته، تصمیم صحیحی نبوده است. هر هنرمند می‌تواند برای هر تعداد تک‌آهنگ مجوز بگیرد. همان‌طور که می‌دانید، دفتر موسیقی با مؤسسات موسیقی کار می‌کند و مؤسسات دارای مجوز، در زمینه دریافت مجوز آلبوم و تک‌آهنگ یا کنسرت اقدام می‌کنند. اما هنرمندان می‌توانند خودشان برای دریافت مجوز سه قطعه و بدون اقدام از طریق مؤسسه اقدام نمایند.
قبلاً مجوز به هنرمند داده نمی‌شد و این تسهیلاتی است که برای هنرمندان برقرار شده است. چون مؤسسات از هنرمندان تازه‌کار شناختی ندارند و طبیعتاً روی آثار آنها سرمایه‌گذاری نمی‌کنند، سه قطعه از آثار این‌گونه هنرمندان می‌تواند توسط خودشان به دفتر موسیقی عرضه شود و مجوز بگیرد و طبیعتاً پس از اینکه شناخته شدند، حتماً می‌توانند با یک مؤسسه وارد همکاری شوند.
- پس دفتر موسیقی مجوز سه قطعه را به نام هنرمند و بدون نیاز به اقدام از طریق مؤسسه صادر می‌کند و بیشتر از سه قطعه، تا تعداد نامحدود، باید از طریق مؤسسات فرهنگی انجام شود؟
بله، اگر قصد انتشار بیش از سه قطعه را داشتند، از طریق مؤسسه اقدام خواهند کرد.
- سوال دیگری که مطرح شده این است که آیا برای انتشار یک تک‌آهنگ در فضای مجازی و اینترنت، اخذ مجوز شعر و ترانه، به تنهایی کفایت نمی‌کند؟
نه، فقط طرح یک ترانه در جلسه شورای شعر و تأیید آن برای انتشار یک اثر کافی نیست. پس از اینکه شعر تأیید شد، اثر در شورای موسیقی بررسی می‌شود و پس از تصویب در این شورا، مجوز صادر می‌شود. طی روزهای اخیر می‌شنویم که افرادی اعلام می‌کنند چون شعری در شورای شعر مورد تأیید قرار گرفته، پس مجوزی برای انتشار آن اثر صادر شده که این همان‌گونه که توضیح دادم، صحیح نیست.
- آیا مراحل صدور مجوز برای آثار، هزینه دارد؟
صدور مجوز برای آثار موسیقی هیچ هزینه‌ای ندارد.
- اما برخی مؤسسات در قبال دریافت هزینه، نسبت به دریافت مجوز اقدام می‌کنند.
صحبت ما درباره ارتباط شرکت‌ها با هنرمندان نیست.
- بیشتر منظور من این بود که اگر خواننده شخصاً به دفتر موسیقی مراجعه کند، هزینه‌ای برای مجوز از او دریافت نمی‌شود؟
دفتر موسیقی بابت این مراحل هزینه‌ای اخذ نمی‌کند. دفتر موسیقی وزارت ارشاد یک نهاد حاکمیتی است و افراد هم برای هیچ‌کدام از مراحل نظیر شعر، مجوز کنسرت، مجوز موسیقی یا مجوز آلبوم هزینه‌ای پرداخت نمی‌کنند.
- یک سؤال متداول میان هنرمندان ساکن در شهرستان‌ها این است که آیا آنها باید برای دریافت مجوز، حتماً مراجعه حضوری به دفتر موسیقی در تهران داشته باشند؟
روند بررسی شعر که از طریق سامانه انجام می‌شود و نیازی به مراجعه حضوری نیست. برای آلبوم‌ها هم همین‌گونه است. سامانه‌های مزبور برای همین تشکیل شده‌اند که نیازی به حضور هنرمندان و حتی مؤسسات در دفتر موسیقی وجود نداشته باشد. اگر منظورتان مرجع صدور مجوز برای آلبوم‌ها و تک‌آهنگ‌ها است، عرض می‌کنم که مجوز این‌گونه آثار فقط در دفتر موسیقی صادر می‌شود و مثل صدور مجوز کنسرت نیست که اجراهای تا 1200 نفر از طریق ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها انجام می‌شود.
- پس یعنی برای بخش تک‌آهنگ‌ها که سامانه‌ای در حال حاضر وجود ندارد، حتماً باید هنرمندان شهرستانی خودشان به تهران مراجعه کنند.
برای مجوز تک‌آهنگ‌ها قاعدتاً از طریق مؤسسات انجام می‌شود اما برای آن سه قطعه که قبلاً عرض شد، امیدواریم تا پایان سال جاری، سامانه مربوط به تک‌آهنگ‌ها در دفتر موسیقی فعال شود تا نیازی به حضور این هنرمندان در دفتر موسیقی وجود نداشته باشد.
- اما یک سوال مهم این است که خواننده‌های مجاز ما که چند آلبوم منتشر و ده‌ها سانس کنسرت برگزار کرده‌اند هم برای انتشار تک‌آهنگ‌ها باید مجوز بگیرند؟
تک‌آهنگ یک اثر موسیقایی است و هر خواننده‌ای که بخواهد قطعه موسیقی منتشر کند، طبیعتاً می‌بایست برای آن مجوز لازم را اخذ کند.
- این روزها مرسوم شده که خواننده‌ها قطعات را در کانال تلگرام پربیننده خود و شبکه‌های مجازی قرار می‌دهند و سایت‌های اینترنتی از روی آن کانال برمی‌دارند و منتشر می‌کنند.
در هر صورت، تک‌آهنگ برای انتشار در فضای مجازی باید مجوز انتشار داشته باشد و اگر سایت‌های اینترنتی هم بخواهند از کانال تلگرام هنرمندی، اثری را بردارند، باید ابتدا از مجوزدار بودن آن قطعه مطمئن شوند و سپس آن را منتشر کنند. اگر این کار انجام نگیرد، در حقیقت نسبت به انتشار یک قطعه غیرمجاز اقدام شده است.
- در صورتی که قطعه‌ای بدون مجوز منتشر شود، چه عواقب و تبعاتی متوجه هنرمندان و سایت‌های پخش‌کننده می‌شود؟
توزیع یک قطعه غیرمجاز موسیقی، غیرقانونی است. به همین دلیل، تمامی سایت‌های اینترنتی موظف‌اند که فقط قطعات دارای مجوز را منتشر کنند. در این بحث، وارد عواقب نشده‌ایم و نیازی هم نیست وارد این موضوع بشویم. اما طبیعی است که با سایت‌هایی که اثر بدون مجوز را منتشر کنند، برخورد خواهد شد.
امیدوارم از آنجا که صدور مجوز برای قطعات موسیقی به نفع هنرمندان است و امکان صیانت از حقوق مادی و معنوی‌شان را فراهم می‌کند، آنها هم به این روند بیش از پیش اهتمام داشته باشند. البته از سال گذشته تا امروز، هنرمندان استقبال بسیار خوبی نسبت به این امر داشته‌اند.
- با توجه به توضیحاتی که دادید، چه تمهیداتی برای جلوگیری از انتشار قطعات غیرمجاز اندیشیده‌اید؟
به هر حال تمهیداتی اندیشه شده است؛ مثلاً امکان اجرای زنده یک قطعه که قبلاً مجوز نگرفته، وجود نخواهد داشت. قطعاتی می‌تواند برای اجرا در کنسرت تأیید شود که مجوز داشته باشند.
- تیتراژها و قطعاتی که صدا و سیما پخش می‌کنند، چه وضعیتی دارد؟ آیا باز هم برای انتشار نیاز به مجوز دفتر موسیقی دارند؟
صدا و سیما در مرکز موسیقی خود می‌تواند مجوزی را صادر کند که برای پخش در آن رسانه است. آن کارها برای پخش در فضای مجازی نیاز دارند که از دفتر موسیقی مجوز بگیرند. اما چنین تک‌آهنگ‌هایی با آثاری که هیچ مجوزی نمی‌گیرند و پخش می‌شوند متفاوت است و قطعاً دفتر موسیقی هم متوجه این موضوع هست.
- تیتراژهای سینمایی و قطعاتی که در تئاترها پخش می‌شوند، چه‌طور؟
تمامی آثار باید از دفتر موسیقی مجوز بگیرند؛ اما در حوزه سینمایی، موسیقی متن استثنا است و البته موسیقی متن بدون‌کلام است. اگر قرار باشد یک قطعه باکلام در فیلمی پخش شود، باید مجوز آن از دفتر موسیقی گرفته شود. یعنی اگر قطعه باکلامی بین یا پایان فیلم پخش می‌شود، شامل موسیقی‌متن نیست و سازمان سینمایی برای چنین قطعاتی از ما درخواست صدور مجوز می‌کند. البته ما مأمور پیگیری پخش قطعات باکلام فیلم‌ها نیستیم و باید از کسی که مجوز آن فیلم را صادر کرده، سوال شود. هماهنگی با سازمان سینمایی انجام شده و نیازی به حضور هنرمندان در دفتر موسیقی نیست. آن سازمان می‌تواند قطعات را برای دفتر موسیقی بفرستد و دفتر اظهار نظر خود را برای سازمان سینمایی ارسال خواهد کرد. مسئول نظارت بر اینکه در فیلم‌ها اگر قطعه باکلامی وجود دارد از دفتر موسیقی مجوز گرفته یا نه، معاونت سینمایی است.
- سازمان‌های دیگر که در زمینه موسیقی فعال هستند، مانند سازمان تبلیغات اسلامی یا حوزه هنری و... قطعاتی را تولید و در سایت‌هایی که دارند، منتشر می‌کنند. درباره این آثار هم برای ما توضیح می‌دهید؟
مکاتبه‌هایی انجام داده‌ایم و پیگیری‌های لازم انجام می‌شود. همان‌طور که با معاونت سینمایی انجام شد.
- در آخر لطفاً بفرمایید که دفتر موسیقی چه برنامه‌هایی برای تقویت سایت‌های مجاز داخلی در مقابل سایت‌های غیرمجاز خارجی دارد تا کماکان بتوانند مخاطبان را جذب کنند و به فعالیت خود ادامه دهند؟
سایت‌های مجاز حوزه موسیقی قطعاً بهترین کانال توزیع و پخش موسیقی دارای مجوز هستند. اما اینکه آثاری در سایت‌های غیرقانونی پخش می‌شود، حتماً برخوردهای لازم در گذشته شده و پس از این هم خواهد شد.
به نظر من راهش این نیست که به سایت‌های مجاز بگوییم که هر قطعه‌ای خواستید، منتشر کنید. اگر سایتی مجوز داشته باشد، باید موسیقی مجاز منتشر کند. اگر همه را به این سمت هدایت کنیم که برای قطعات موسیقی مجوز بگیرند، بسیاری از مشکلات مرتفع خواهد شد.
صدور مجوز طی یک سال اخیر تسهیل شده و روند پیچیده‌ای نیست. ما باید برخوردهایمان را با سایت‌های غیرقانونی تشدید کنیم. این مسیر هم به تدریج در حال طی‌شدن است و مرکز رسانه‌های دیجیتال وزارت ارشاد در این زمینه فعال شده و هیئتی در این مرکز فعالیت دارد تا با حمایت از سایت‌های مجاز و برخورد با سایت‌های غیرقانونی از حقوق هنرمندان و همچنین فعالیت سایت‌های قانونی حمایت کند.
موضوع عدم رعایت کپی‌رایت موسیقی البته یک موضوع جهانی است که به صنعت موسیقی آسیب جدی زده و همه باید کمک کنند تا این مانع را پشت سر بگذاریم.